Ahmad Chawqi -Άχμαντ Σάουκι Πρότυπο επίκαιρου διανοουμένου

Άχμαντ Σάουκι Πρότυπο επίκαιρου διανοουμένου

 Ομιλία του Ρόνι Μπου Σάμπα.

 

Ο Άχμαντ Σάουκι είναι μια πολυγραφότατη προσωπικότητα της αραβικής λογοτεχνίας. Γι’ αυτό είναι ιδιαίτερα δύσκολο να επιλέξει κανείς μια πλευρά να επιχειρήσει να παρουσιάσει. Με βοήθησαν όμως τα γεγονότα που ζουν οι αραβικές χώρες και τα οποία ως φαίνεται αρχίζουν να φτάνουν και ως την Ευρώπη. Μιλώ για τον αγώνα του αραβικού λαού να ανατρέψει τα καθεστώτα που τον τυράννησαν επί δεκαετίες και μαζί με την ανατροπή τους να αναζητήσει άλλα μοντέλα κρατών. Εδώ ακριβώς χρειάζεται ο κόσμος να κοιτάξει στον Σάουκι, να τον συμβουλευτεί. Θα αναρωτηθεί κανείς μα τι κάνει ένα ποιητή που γεννήθηκε το 1869 και πεθαίνει το 1932 να είναι πρότυπο επίκαιρο και μάλιστα για ένα διανοούμενο. Αυτή είναι η θέση που θα προσπαθήσω να υποστηρίξω εδώ.

Από το 1869 μέχρι το 1932 (63 χρόνια), ο χάρτης της Εγγύς Ανατολής άλλαξε ριζικά. Από την Οθωμανική Αυτοκρατορία μοιράστηκαν οι Άραβες σε διαφορετικά κράτη τα οποία ονόμασαν κιόλας «εθνικά» κράτη.  Η Αίγυπτος όμως είχε από πριν μια διαφορετική σχέση με την Οθωμανική Αυτοκρατορία, και πριν ξεφύγει από αυτή πρόλαβαν οι Άγγλοι να την βάλουν κάτω από τον ζυγό τους. Χάρη, όμως, στη λαϊκή επανάσταση τότε το 1922, έφυγαν οι Άγγλοι. Όλα αυτά τα γεγονότα, η αλλαγή της μορφής των κρατών από την αυτοκρατορία μέχρι τα έθνη κράτη χάρη σε «εθνικές» αφυπνίσεις επηρέασαν βαθιά την λογοτεχνία- ή τους επηρέασε η λογοτεχνία- δεν ξέρω! Δεν παραλείπω να αναφέρω ότι όλη αυτή η κατάσταση οδηγεί στη δημιουργία των θεμελιωτικών μύθων βάση των οποίων συστήνονται τα κράτη έθνη. Και ένας από τους χώρους ανάπτυξης τέτοιων μύθων είναι η λογοτεχνία. Ο Σάουκι ήταν τότε στο παλάτι του Πρίγκηπα Ισμαήλ και είδε τις αλλαγές από κοντά- και φυσικά πλήρωσε το τίμημα.

Ο Σάουκι ως πολυδιάστατη προσωπικότητα με ευρεία παιδεία, αραβική και ευρωπαϊκή, διαμόρφωνε συνέχεια τις πολιτικές απόψεις του. Πάντα όμως είχε κεντρικό άξονα αυτό που θεωρούσε ότι εξυπηρετεί το καλό της Αιγύπτου. Γι’ αυτό ήταν στο πλευρό του Πρίγκηπα, αλλά είχε και καλές σχέσεις με το Εθνικό Κόμμα που ζήταγε ανεξαρτησία από την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Γιατί έβλεπε δημοκρατικά τη διαφορετικότητα στην αναζήτηση του συμφέροντος της χώρας του. Με τους Άγγλους όμως δεν ήταν δυνατόν  να έχει καλές σχέσεις και τον εξόρισαν στην Ισπανία. Εκεί βλέπει με άλλη ματιά την αραβική ιστορία και πολιτισμό, και γίνεται ένθερμος υποστηρικτής του αραβισμού και της αφύπνισης του αραβικού λαού. Όπως θα φανεί από την πορεία του μετά την επιστροφή στην Αίγυπτο, θα γίνει η φωνή του λαού και τα ποιήματά του θα ξεπεράσουν την Αίγυπτο και θα φτάσουν σε όλο τον αραβικό κόσμο. Η θεματολογία των ποιημάτων θα επεκταθεί στην εξύμνηση της Ιστορίας άλλων περιοχών του αραβικού κόσμου, όπως η Συρία.

Ο Σάουκι ως Άραβας διανοούμενος και υπηρέτης της αφύπνισης, δουλεύει επίμονα στην εμπλουτισμό της λογοτεχνίας με καινούργια είδη στα οποία ταυτόχρονα θα εκφράσει τις διάφορες απόψεις του για την κοινωνία, τις αξίες, τα ήθη, τον σεβασμό της πατρίδας κλπ.. Χαρακτηριστικό παράδειγμα τέτοιας δουλειάς είναι η ενασχόλησή του με την συγγραφή λυρικών παραστάσεων ιστορικού και μη περιεχομένου, τη στιγμή που ο αραβικός κόσμος είχε πρόσφατη επαφή με το θέατρο. Έγραψε ποιήματα για νέους και εφήβους. Να σκεφτούμε όμως ότι η παιδική και εφηβική λογοτεχνία είναι κάτι που δεν έχει πολύ καιρό που πήρε την αρμόζουσα αξία της.

Πέραν όλων αυτών τον απασχόλησε το χρόνιο πρόβλημα που συνοδεύει τα «έθνη κράτη» από την ημέρα της σύστασής τους και εννοώ εκείνο της ιστορικής συνέχειας. Οι θεμελιωτικοί μύθοι πραγματεύονται αυτή την πλευρά και αυξάνουν την θολούρα. Ο Σάουκι όμως από πολύ νωρίς είδε με άλλη ματιά το όλο θέμα. Είναι γνωστό τοις πάσι ότι η Αίγυπτος γνωρίζει την πρώτη δόξα της με τους Φαραώ, αλλά την κυβέρνησαν μετά οι Πέρσες, οι Πτολεμαίοι, οι Ρωμαίοι, και οι Ρωμαίοι της Ανατολής (ή αλλιώς οι Βυζαντινοί), οι Άραβες, οι Οθωμανοί κλπ.. Αυτές οι διαδοχικές κατακτήσεις, χαλάνε την ρομαντική ματιά των εθνικιστών για μια καθαρή εθνική ταυτότητα η οποία θα περιλαμβάνει μια γλώσσα, μια θρησκεία, που αποτελείται από μια καθαρή φυλή. Γι’ αυτό ο καθένας πολλές φορές επιλέγει για σημείο αναφοράς τη στιγμή που νομίζει ότι από κει ξεκινάει η δόξα της χώρας του, γιατί όπως λέγει  η Ελένη Γλυκατζή Αρβελέρ: «κανείς λαός δεν διεκδίκησε ποτέ τα παραστρατήματά του ως μέρος της κληρονομιάς του, όπως κανείς μας (η ψυχανάλυση το διδάσκει πειστικά) δεν ενσωμάτωσε τα παράτυπα (που άθελα, η επισταμένως, απωθεί στο υποσυνείδητό του), κανείς δεν θεώρησε τα στοιχεία αυτά ειδοποιά στοιχεία της προσωπικότητάς του» [Προβλήματα Ελληνικής Συνέχειας, Πολιτισμός και Ελληνισμός: προσεγγίσεις, σ. 68, Καστανιώτη, 2007]. Γι’ αυτό το λόγο κάποιοι απορρίπτουν για παράδειγμα τα φαραωνικά στοιχεία της Αιγύπτου, ή άλλοι τα αραβικά στοιχεία της, άλλοι νοσταλγούν στην αλεξανδρινή εποχή κλπ.

Ο Σάουκι σε αντίθεση με όλους αυτούς έβλεπε την Αίγυπτο ως μια σταθερά και όλα τα άλλα ως μεταβαλλόμενα στοιχεία που την εμπλουτίζουν γενικά. Γι’ αυτό στα ποιήματά του, και στις λυρικές παραστάσεις εμπνέεται από όλες τις φάσεις της Αιγυπτιακής Ιστορίας, και τις αναδεικνύει. Για παράδειγμα στο Ποίημά του «τα γενόμενα τα μέγιστα στην κοιλάδα του Νείλου» (كبارُ الحوادِث في وادي النيل), που απήγγειλε το 1894 στο Διεθνές Οριενταλιστικό Συνέδριο στην Γενεύη, εξυμνεί την φαραωνική, την αλεξανδρινή και άλλες εποχές πλην την περσική όπου επικράτησε η τυραννία. Με την ίδια θετική και πραγματική ματιά αναφέρεται στις θρησκείες που ασπάστηκε και ασπάζεται ο Αιγυπτιακός λαός και καλεί για αλληλεγγύη και αγάπη μεταξύ του χριστιανισμού και του Ισλάμ. Στα ποιήματα λοιπόν δεν εμφανίζεται ο Σάουκι φαραωνιστής, ούτε πτολεμαϊστής, ούτε ισλαμιστής. Είναι πάντα Αιγύπτιος, και από αυτό το πρίσμα βλέπει την Ιστορία.

Σήμερα λοιπόν που ο κόσμος βιώνει πιο ραγδαίες αλλαγές απ’ αυτές που βίωσε ο ποιητής μας, το πρότυπο του διανοούμενου ποιητή Σάουκι  επιστρέφει για να μας θυμίσει ότι η Ιστορία, και ο πολιτισμός, δεν είναι κάθετες γραμμές, «καθαρές» υποθέσεις, αλλά ένα μωσαϊκό τόσο πλούσιο που οφείλουμε να το προστατεύσουμε. Οι χώρες που αναβράζουν τώρα βρίσκονται  σε σταυροδρόμι: του χωρισμού ή της ένωσης. Ο Σάουκι προτείνει ένωση. Αύριο ίσως είναι λίγο αργά για τέτοια απόφαση. Θα ακούσει κανείς;            

[Εισήγηση του Ρόνι Μπου Σάμπα (Roni Bou Saba) στηn ημερίδα που διοργάνωσε το Μορφωτικό Κέντρο της Πρεσβείας της Αιγύπτου στην Αθήνα προς τιμή του Ποιητή Άχμαντ Σάουκι, την Πέμπτη 2/6/11]

Σημ. από την Ελληνική Επιστημονική Εταιρεία Σπουδών Μέσης Ανατολής: Ο Ρόνι Μπου Σάμπα είναι φιλόλογος της αραβικής γλώσσας,  ερευνητής και μεταφραστής. Περιμένουμε με χαρά τη διδακτορική διατριβή του.