dimanche 22 mai 2011

τα παραμύθια της χαλιμάς και οι χίλιες και μία νύχτες...

αν ρωτήσω την κόρη μου για τα παραμύθια της χαλιμάς, θα με κοιτάξει καλά-καλά και μετά θα με σνομπάρει... 'τι είναι αυτά καλέ μαμά!'. αν τη ρωτήσω μήπως έχει κανένα βιβλίο με τις χίλιες και μία νύχτες, θα μου πει 'δε θυμάμαι πού είναι τα παιδικά μου βιβλία, ναι, κάπου το έχω'...
κι όμως, είμαι η μαμά της, μια γενιά δλδ πριν από αυτήν, κι εγώ δε μεγάλωσα με τις 1001 νύχτες, παρά με το ίδιο βιβλίο που είχε άλλο όνομα: για μένα τα παραμύθια της χαλιμάς ήταν και τα μικρά παραμύθια που έβγαιναν από τις εκδόσεις δαρεμά και τα αγοράζαμε στα περίπτερα με κάτι τρύπιες δεκαρούλες, ένα δεκαεξασέλιδο άκοπο τη φορά, και ήταν και είναι και η έκφραση 'αυτά είναι παραμύθια της χαλιμάς', απαξιώνοντας το συνομιλητή μας.
η διαφορά στον τίτλο είναι αρκετά σημαντική.
σημαίνει ότι μια παράδοση που είναι εμφυτευμένη εδώ και αιώνες στη λαϊκή μας ζωή, ξαφνικά κάπως σβήνει, την περνάμε μ' ένα μικρό σφουγγαράκι που λέγεται 'αδιαφορία' 'υποβάθμιση' ή 'ξένη επίδραση' ή ακόμη καλύτερα αντι για 'ξένη επίδραση', βάλτε: 'αλλοπρόσαλλη ξένη επίδραση και αδιαφορία'.
εν πάσει περιπτώσει, απλώς, σκεφτείτε λίγο το εξής:
παντού ανά τον κόσμο έχουμε ως τίτλο των ιστοριών αυτών για τις οποίες θα μιλήσουμε, την τουρκικής πρόελευσης έκφραση '1001 νύχτες', δλδ τόσες πολλές νύχτες που είναι πάντα παραπάνω από ό,τι νομίζουμε, δλδ, χίλιες και πάνω από χίλιες, δλδ πολλές (ψεύτικη δλδ θα ήταν η αναφορά ότι πρόκειται για 1001 παραμύθια, απλώς είναι έκφραση για 'πάμπολλα' παραμύθια).
το όνομα χαλιμά που έχουν αυτά τα παραμύθια, ή μάλλον, που ΕΊΧΑΝ αυτά τα παραμύθια στα ελληνικά είναι εντυπωσιακό. ίσως να πρόκειται για ένα πρόσωπο που δεν είναι κεντρικό στις ιστορίες, μα, κυρίως, αν αναζητήσουμε μια σημασιολογική θέση του ονόματος αυτού στην αραβική γλώσσα, τότε θα το βάλλουμε σε σχέση με το 'χουλμ', 'χουλαμά' που είναι το 'όνειρο', άρα 'χαλιμά' μπορεί να είναι η γυναίκα που γεννά ονειρικά μέσα στη νύχτα παραμύθια...
ναι, πολλές ιστορίες, οι χίλιες και μία.
αραβικές ιστορίες ή όχι;
αραβικές από γλώσσα, αραβικές από ύφανση στη στόφα της αραβικής επικράτειας, αλλά στην αρχή τους πρόκειται για το συνδυασμό τριών κυμάτων ιστοριών, όπως λέει κι ο περίφημος αντρέ μικέλ: μια στόφα ιστορίες από τα ανατολικά σύνορα της αραβικής μεσαιωνικής επικράτειας, με ιστορίες από τον περσικό, ινδικό και κινεζικό κόσμο, μια στόφα ιστορίες από θρυλικά πρόσωπα της βαγδάτης και της αραβικής ταυτότητας της εποχής, μια στόφα από ιστορίες της αιγύπτου των μαμελούκων.
το ισλαμικό στοιχείο περιένδυσε όλες τις ιστορίες και τους έδωσε έναν κοινό χαρακτήρα.
τα παραμύθια αυτά, που αναφέρονται ως ιστορίες για τους απλούς ανθρώπους, με τζίνια, νησιά που πάνε βόλτα στους ωκεανούς, ιπτάμενα χαλιά και θαυματουργικά μήλα, πριγκηπισσες και άρχοντες που μεταμορφώνονται, ζώα που μιλούν και βόταναν που προφητεύουν ή θεραπεύουν ή μαγεύουν κλπ κλπ, έχουν μια πολύ εντυπωσιακή αρχή, και καλά θα κάνουμε να τη σκεφτούμε:
μια φορά κ έναν καιρό...
-παραλείπω τα διάφορα, δεν έχετε παρά να τα διαβάσετε και να τα απολαύσετε μόνοι σας-
ένας βασιλιάς, που πικράθηκε πολύ από τις γυναίκες και την απιστία τους, αποφάσισε να πατρεύεται μια κάθε απόγευμα, να τη γλεντάει τη νύχτα, και το πρωί, πριν την προσευχή, να τη σκοτώνει.
σ' αυτό το τρομερό χάλι όπου γυναικεία απιστία συναγωνίζεται την ανδρική βαρβαρότητα, έδωσαν τέλος δυο αδελφές με τον εξής τρόπο:
η μια παντρεύτηκε το βασιλιά, κι η άλλη, συνεννοημένη με την πρώτη, μετά τη νυκτερινή συνεύρεση της αδελφής της με τον μισογύνη πλέον βασιλιά, και προφανώς μετά την ικανοποίησή του, ζήτησε από την μελλοθάνατη υποτίθεται αδελφή της να της διηγηθεί για τελευταία φορά μιαν ιστορία...
η ιστορία δεν τέλειωνε όμως το πρωί.
ήταν ωστόσο τόσο ισορροπημένη σωστά, τόσο ήπια, τόσο εναργής στην ηρεμία και ανάπτυξη του ανθρώπινου 'λογισμικού' που ο αιμοβόρος βασιλιάς δεν έλεγε το πρωί: άντε, συνέχισε να την τελειώσεις και σε σκοτώνω μετά', αλλά γυρνούσε το πρωί στα συνήθη πολιτικά του καθήκοντα, έχοντας το βράδυ κάποιες ώρες 'ψυχοθεραπείας' από τη γυναίκα του, την ονειρική στο λόγο και συναισθήματα χαλιμα...
βαθιά ισορροπία λοιπόν φαίνεται να προσέφεραν οι δυο γυναίκες σ'αυτόν τον αδύνατο ψυχικά άντρα, που, βασιζόμενος στη λαϊκή έκφραση 'πυρ γυνή και θάλασσα', το μόνο που μπορούσε να κάνει ήταν να σκοτώνει, και άρα, ως βασιλιάς, να οδηγήσει στην εξόντωση τον ίδιο το λαό του,
να που, δυο αδελφές κατάφεραν να δώσουν την ψυχική υγεία σ' αυτόν τον άνθρωπο, και την ειρήνη σ'αυτό το βασιλιά!!!!
πώς λεγανε τα δυο κορίτσια;
σαχραζάντ η μια
ντουνιαζάντ η άλλη...
η μια είχε το όνομα 'σαχ', ήτοι Βασιλική, θα λέγαμε,
κι η άλλη είχε το όνομα 'Εγκόσμια', από τον 'ντουνιά', τον κόσμο αυτό αυτής της ζωής...

όχι και τόσο άσοφα ή άσκεφτα τα ονόματα...
γυναίκες, σου λέει ο άλλος...
πυρ γυνή και θάλασσα και γυναίκες, που λέγανε στα χωριά...
και ποιες ήταν αυτές οι γυναίκες των παραμυθιών;
ε λοιπόν, η περιγραφή τους, πέρα από όλες τις ομορφιές που είχαν πάνω τους, είχαν διαβάσει από τα βιβλία που είχαν στη βιβλιοθήκη τους 'φιλοσοφία και ιατρική, ιστορία και λογοτεχνία, γλώσσα και γεωμετρία, μαθηματικά και μουσική, ήξεραν από την κάθε τέχνη τα πάντα' κλπ κλπ...


...
και μετά σου λέει ο άλλος 'λαϊκή' λογοτεχνία. μήπως, στο βάθος της, λαϊκή ήταν αυτή η λογοτεχνία γιατί ήταν εξεγερμένη εναντίον της καθεστηκυίας τάξης της πολιτικής και της κοινωνίας;
μήπως; ...


2 commentaires:

  1. η πρώτη μετάφραση στα ελληνικά που γνωρίζουμε μέχρι τώρα είναι του Πολυζώη Λαμπανιτζιώτη (Γ. Κεχαγιόγλου, εκδόσεις Ερμής), και η του Κώστα Τρικογλιδη, εκδόσεις Ηριδανός, 7 τόμοι. η μεν πρώτη από τα ιταλικά τέλη του 18ου αιώνα, η δεύτερη από τα αραβικά μεταξύ 1902-1910.
    κάποιες πληροφορίες και στο βιβλιο 'εισαγωγή στη Λογοτεχνία των Αράβων', Ελένης Κονδύλη-Μπασούκου.

    RépondreSupprimer
  2. άλλη μια υπέροχη διήγηση!!!
    σ'ευχαριστούμε!!!

    RépondreSupprimer